कालशब्दस्य व्युत्पत्तिः

कल् संख्याने इति धातोः ‘नन्दिग्रहिपचादिभ्यो ल्युणिन्यचः’ (अष्टा.- ३.१.१३४) इति अचि, ‘प्रज्ञादिभ्यश्च’ (अष्टा.- ५.४.३८) इत्यणि विभक्तिकार्ये कालः इति व्युत्पद्यते। कलयति आयुः इति तदर्थः। णिजन्तात् कल् प्रेरणे इति धातोः पचाद्यचि विभक्तिकार्ये कालः इति निष्पद्यते। अस्मिन् पक्षे कालयति सर्वाणि भूतानि इति अर्थः। दिष्टोऽनेहा समयः इति कालपर्यायाः। तदुक्तम् अमरकोषे– ‘कालो दिष्टोऽप्यनेहापि समयः’३ इति।