रसगङ्गाधरस्य लघुप्रश्नाः

1. जगन्नाथस्य गुरोः नाम किम्? – लक्ष्मीकान्तपेरुभट्टः

2. लक्ष्मीकान्तः कस्मात् मीमांसाशास्त्रमधीतवान्? – खण्डदेवात्

3. पेरुभट्टः कस्मात् न्यायम् अधीतवान्? – पेरुभट्टः महेन्द्रात् न्यायम् अधीतवान्।

4. किं प्रयोजनकं काव्यम्? – कीर्ति-परमाह्लाद-गुरुराजदेवताप्रसादाद्यनेकप्रयोजनकं काव्यम्।

5. जगन्नाथप्रोक्तं काव्यलक्षणं लिखत। – रमणीयार्थप्रतिपादकः शब्दः काव्यम्।

6. का नाम रमणीयता? – रमणीयता हि लोकोत्तराह्लादजनकज्ञानगोचरता।

7. किं नाम लोकोत्तरत्वम्? – लोकोत्तरत्वं हि आह्लादगतः चमत्कारत्वापरपर्यायः अनुभवसाक्षिकः जातिविशेषः।

8. कीदृशव्यवहारात् ज्ञायते यत् शब्दार्थयुगलं न काव्यम्? – काव्यमुच्चैः पठ्यते, काव्यादर्थोऽवगम्यते इत्यादिव्यवहारात् ज्ञायते शब्दार्थयुगलं न काव्यम्।

9. रसवदेव काव्यम् इति साहित्यदर्पणस्य निर्णयः किमर्थम् असङ्गतः? – तथा निर्णये वस्त्वलङ्कारप्रधानानां काव्यानां काव्यत्वं न सिद्ध्येत्।

10. जगन्नाथमते काव्यस्य कारणं किम्? – जगन्नाथमते काव्यस्य कारणं कविगता केवला प्रतिभा।

11. का नाम प्रतिभा? – प्रतिभा नाम काव्यघटनानुकूलशब्दार्थोपस्थितिः।

12. प्रतिभायाः को हेतुः? – प्रतिभाया हेतुः क्वचिद् देवतामहापुरुषप्रसादादिजन्यम् अदृष्टम्, क्वचिच्च विलक्षणव्युत्पत्तिकाव्यकरणाभ्यासौ।

13. प्रतिभां प्रति अदृष्टादयः कथं कारणीभूताः? – तृणारणिमणिन्यायेन

14. काव्यं कतिविधम्? – चतुर्विधम् – उत्तमोत्तमम्, उत्तमम्, मध्यमम्, अधमम्

15. उत्तमोत्तमकाव्यस्य किं लक्षणम्? – शब्दार्थौ यत्र गुणीभावितात्मानौ कमप्यर्थम् अभिव्यङ्क्तः तद् उत्तमोत्तमं काव्यम्।

16. उत्तमोत्तमकाव्यस्य उदाहरणं दीयताम्।

शयिता सविधेऽप्यनीश्वरा सफलीकर्तुमहो मनोरथान्।

दयिता दयिताननाम्बुज दरमीलन्नयना निरीक्षते॥ इति।

17. उत्तमकाव्यस्य किं लक्षणम्? – यत्र व्यङ्ग्यम् अप्रधानमेव सच्चमत्कारकारणं तद् उत्तमकाव्यम्।

18. उत्तमकाव्यस्य उदाहरणं प्रस्तूयताम्।

राघवविरहज्वालासंतापितसह्यशैलशिखरेषु।

शिशिरे सुखं शयानाः कपयः कुप्यन्ति पवनतनयाय॥ इति।

19. मध्यमकाव्यस्य किं लक्षणम्? – यत्र व्यङ्ग्यचमत्कारासमानाधिकरणो वाच्यचमत्कारः तत् मध्यमकाव्यम्।

20. अधमकाव्यस्य लक्षणं किम्? – यत्र अर्थचमत्कृत्युपस्कृता शब्दचमत्कृतिः प्रधानं तद् अधमं काव्यम्।

21. अधमकाव्यस्य उदाहरणं प्रयच्छत।

मित्रात्रिपुत्रनेत्राय त्रयीशात्रवशत्रवे।

गोत्रारिगोत्रजत्राय गोत्रात्रे ते नमो नमः॥ इति।

22. अधमाधमस्य किं लक्षणम्? – यत्र अर्थचमत्तिसामान्यशून्या शब्दचमत्कृतिः तत् अधमाधमम्।

23. अधमाधमं किमर्थं काव्यविधासु न गण्यते? – रमणीयार्थप्रतिपादकशब्दतारूपकाव्यसामान्यलक्षणेन अधमाधमम् अनाक्रान्तम् इत्यतः काव्यविधासु न गण्यते।

24. ध्वनिः कतिविधः? – द्विविधः – अभिधामूलः, लक्षणामूलः।

25. अभिधामूलः कतिविधः? – त्रिविधः – वस्तुध्वनिः, रसध्वनिः, अलङ्कारध्वनिः

26. लक्षणामूलः कतिविधः? – द्विविधः – अत्यन्ततिरस्कृतवाच्यः अर्थान्तरसङ्क्रमितवाच्यश्च

27. जगन्नाथमते को नाम रसः? – रत्याद्यवच्छिन्ना भग्नावरणा चिदेव रसः

28. कति रसाः? – नव

29. प्राचां मते वीररसः कतिविधः? – चतुर्विधः

30. भक्तेः क्व अन्तर्भावः? – भावे

31. कति रसदोषाः जगन्नाथेन निरूपिताः? – त्रयोदश

32. द्रुतेः प्रयोजकः कः? – माधुर्यम्

33. श्लेषः कः? - शब्दानां भिन्नानां अप्येकत्वप्रतिभानप्रयोजकः संहितयैकजातीयवर्णविन्यासविशेषः

34. श्लेषस्य अपरं नाम किम्? – गाढत्वम्

35. का समता? - उपक्रमादासमाप्ते रीत्यभेदः समता

36. का उदारता? – कठिनवर्णघटनारूपविकटत्वलक्षणोदारता

37. ओजः कतिविधम्? – पञ्चविधम्

38. किं नाम भावत्वम्? – विभावादिव्यज्यमानहर्षाद्यन्यतमत्वं भावत्वम्

39. हर्षादयः कति? – चतुस्त्रिंशत्

40. कः हर्षः? - इष्टप्राप्त्यादिजन्मा सुखविशेषो हर्षः

41. कोऽमर्षः? - परकृतावज्ञादिनानापराधजन्यो मौनवाक्पारुष्यादिकारणीभूतश्चित्तवृत्तिविशेषः

42. किं नाम रसाभासत्वम्? - अनुचितविभावालम्बनत्वं रसाभासत्वम्

43. को भावाभासः? – अनुचितविषयो भावाभासः

44. को नाम भावोदयः? – भावस्योत्पत्तिः

45. भावसन्धेः स्वरूपं लिखत। – भावसंधिरन्योन्यानभिभूतयोरन्योन्याभिभवनयोग्ययोः सामानाधिकरण्यम्

46. किं नाम भावशबलत्वम्? – भावानां बाध्यबाधकभावमापन्नानां उदासीनानां वा व्यामिश्रणम्

*****