भर्तृहरिप्रणीतं नीतिशतकम्
दिक्कालाद्यनवच्छिन्नानन्तचिन्मात्रमूर्त्तये।
स्वानुभूत्येकमानाय नम:
शान्ताय तेजसे॥१॥
यां चिन्तयामि सततं मयि सा
विरक्ता
साऽप्यन्यमिच्छति जनं स
जनोऽन्यसक्त:।
अस्मत्कृते तु परितुष्यति
काचिदन्या
धिक् तां च तं च मदनं च इमां च मां च॥२॥
अज्ञ: सुखमाराध्य:
सुखतरमाराध्यते विशेषज्ञ:।
ज्ञानलवदुर्विदग्धं
ब्रह्माऽपि तं नरं न रञ्जयति॥३॥
प्रसह्यमणिमुद्धरेन्मकरवक्त्रदंष्ट्रान्तरात्
समुद्रमपिसन्तरेत्प्रचलदूर्मिमालाकुलम्।
भुजङ्गमपि कोपितं शिरसि
पुष्पवद्धारयेन्
न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तमाराधयेत्॥४॥
लभेत सिकतासु तैलमपि
यत्नत: पीडयन्
पिबेच्चमृगतृष्णिकासु
सलिलं पिपासार्दित:।
कदाचिदपि
पर्यटञ्छशविषाणमासादयेन्
न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तमाराधयेत्॥५॥
व्यालं बालमृणालतन्तुभिरसौ
रोद्धुं समुज्जृम्भते
छेत्तुं
वज्रमणिञ्छिरीषकुसुमप्रान्तेन संनह्यते।
माधुर्यं मधुबिन्दुनारचयितुं
क्षाराम्बुधेरीहते
नेतुं वाञ्छति य: खलान्पथि सतां सूक्तै:
सुधास्यन्दिभि:॥६॥
स्वायत्तमेकान्तगुणं
विधात्रा विनिर्मितं छादनमज्ञताया:।
विशेषत: सर्वविदां समाजे
विभूषणं मौनमपण्डितानाम्॥७॥
यदा किञ्चिज्ज्ञोऽहं द्विप
इव मदान्ध: समभवं
तदा
सर्वज्ञोऽस्मीत्यभवदवलिप्तं मम मन:।
यदा
किञ्चित्किञ्चिद्बुधजनसकाशादवगतं
तदा मूर्खोऽस्मीति ज्वर इव
मदो मे व्यपगत:॥८॥
कृमिकुलचितं लालाक्लिन्नं
विगन्धि जुगुप्सितं
निरुपमरसं प्रीत्या
खादन्नरास्थि निरामिषम्।
सुरपतिमपि श्वा
पार्श्वस्थं विलोक्य न शङ्कते
न हि गणयति क्षुद्रो
जन्तु: परिग्रहफल्गुताम्॥९॥
शिर: शार्वं
स्वर्गात्पशुपतिशिरस्त: क्षितिधरं
महीध्रादुत्तुङ्गादवनिमवनेश्चापि
जलधिम्।
अधोऽधो गङ्गेयं पदमुपगता
स्तोकमथवा
विवेकभ्रष्टानां भवति
विनिपात: शतमुख:॥१०॥
शक्यो वारयितुं जलेन
हुतभुक्छत्रेण सूर्यातपो
नागेन्द्रो निशिताङ्कुशेन
समदो दण्डेन गोगर्दभौ।
व्याधिर्भेषजसङ्ग्रहैश्च
विविधैर्मन्त्रप्रयोगैर्विषं
सर्वस्यौषधमस्ति
शास्त्रविहितं मूर्खस्य नास्त्यौषधम्॥११॥
साहित्यसङ्गीतकलाविहीन:
साक्षात्पशु: पुच्छविषाणहीन:।
तृणं न खादन्नपि जीवमानस्तद्भागधेयं
परमं पशूनाम्॥१२॥
येषां न विद्या न तपो न
दानं
ज्ञानं न शीलं न गुणो न
धर्म:।
ते मर्त्यलोके भुवि
भारभूता
मनुष्यरूपेण
मृगाश्चरन्ति॥१३॥
वरं पर्वतदुर्गेषु
भ्रान्तं वनचरै: सह।
न मूर्खजनसम्पर्क:
सुरेन्द्रभवनेष्वपि॥१४॥
शास्त्रोपस्कृतशब्दसुन्दरगिर:
शिष्यप्रदेयागमा
विख्याता: कवयो वसन्ति
विषये यस्य प्रभोर्निर्धना:।
तज्जाड्यं वसुधाधिपस्य
कवयोऽप्यर्थं विनापीश्वरा:
कुत्स्या: स्यु:
कुपरीक्षका हि मणयो यैरर्घत: पातिता:॥१५॥
हर्त्तुर्याति न गोचरं
किमपि शं पुष्णाति यत्सर्वदा
ह्यर्थिभ्य:
प्रतिपाद्यमानमनिशं प्राप्नोति वृद्धिं पराम्।
कल्पान्तेष्वपि न प्रयाति
निधनं विद्याख्यमन्तर्धनं
येषां तान्प्रति मानमुज्झत
नृपा: कस्तै: सह स्पर्धते॥१६॥
अधिगतपरमार्थान्पण्डितान्मावमंस्था-
स्तृणमिव लघु लक्ष्मीर्नैव
तान्संरुणद्धि।
अभिनवमदलेखाश्यामगण्डस्थलानां
न भवति विसतन्तुर्वारणं वारणानाम्॥१७॥
अम्भोजिनीवननिवासविलासमेव
हंसस्य हन्ति नितरां
कुपितो विधाता।
न त्वस्य दुग्धजलभेदविधौ
प्रसिद्धां
वैदग्ध्यकीर्तिमपहर्तुमसौ
समर्थ:॥१८॥
केयूराणि न भूषयन्ति
पुरुषं हारा न चन्द्रोज्ज्वला
न स्नानं न विलेपनं न
कुसुमं नालङ्कृता मूर्धजा:।
वाण्येका समलङ्करोति
पुरुषं या संस्कृता धार्यते
क्षीयन्ते खलु भूषणानि
सततं वाग्भूषणं भूषणम्॥१९॥
विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं
प्रच्छन्नगुप्तं धनं
विद्या भोगकरी यश:सुखकरी
विद्या गुरूणां गुरु:।
विद्या बन्धुजनो विदेशगमने
विद्या परं दैवतं
विद्या राजसु पूजिता न तु
धनं विद्याविहीन: पशु:॥२०॥
*******
No comments:
Post a Comment